Muziek in surroundkwaliteit

Muziekdiensten zoals Apple Music en Spotify doen hun best om steeds aantrekkelijker te zijn. Door het ontwikkelen van gepersonaliseerde radiostations en slimme algoritmes die je wijzen in de richting van nieuwe muziek, hebben ze al gezorgd dat je altijd wel iets te beluisteren hebt. Maar nu pakken steeds meer diensten de geluidskwaliteit aan. Op zich bieden Spotify en co al een goede kwaliteit aan, maar voor wie dat wenst komt er een nieuw en hoger kwaliteitsniveau. En dan is er nog een tweede trend die niets te maken heeft met de push naar meer kwaliteit, maar wel naar meer emotie en beleving: Dolby Atmos.

Muziek die je via een streamingdienst beluistert, wordt aangeleverd in de vorm van MP3’s of een gelijkaardig formaat. Dat houdt de audiostroom qua grootte binnen de perken. Want daarvoor zijn audiotechnologieën als MP3 ontworpen: een manier om muziek compacter te maken zodat muziekbestanden over het internet konden verstuurd worden. Dat compacter maken is echt wel gelukt, want een MP3 is tot tien of twaalf keer kleiner dan het bestand dat op een cd staat.

Kleinere muziekbestanden waren echt wel nodig in de begindagen van online muziek, toen je echt uren moest wachten om een muziekalbum in volle kwaliteit te downloaden. Dat bleef ook later zo omdat er veel via de smartphone wordt geluisterd. En mobiele netwerken bleven qua snelheid lange tijd achter op het internet via de kabel. Een streamingdienst moet ook miljoenen liedjes bijhouden. Als je dat kunt doen met bestanden die maar een tiende van de omvang hebben, dan spaar je aardig wat harde schijven uit.

Anno 2021 hebben de meeste mensen echter toegang tot heel snel internet en kost opslag nagenoeg niets. De voordelen van MP3 zijn dus niet langer van tel en zo blijven enkel de nadelen over. Het samendrukken van muziek tot kleine bestanden kan namelijk enkel destructief. Er wordt altijd een stukje van de data weggegooid. Dat elimineren is niet lukraak, maar gebaseerd op wetenschap over wat en hoe we horen. Als je iets ouder wordt, hoor je bijvoorbeeld heel hoge tonen niet meer. Dus gooit MP3 die hoge tonen weg. Idem met hele lage bassen. Dat maakt dat een MP3, afhankelijk van hoeveel kleiner hij is gemaakt, heel wat fletser overkomt. Het hangt wel af van het type muziek. Bij pop en r&b merk je het minder snel, bij klassiek en rock meer. Dat heeft te maken met verschillen qua muziekproductie.

Niet iedereen vindt een iets lagere kwaliteit echt een probleem. Sommige mensen echter wel. Daarom heb je steeds meer streamingdiensten die een abonnement aanbieden waarbij muziek in een zogenaamde lossless-kwaliteit wordt gestreamd. Lossless betekent letterlijk ‘zonder verlies’. Het is exact dezelfde audio die je krijgt op een cd. Aanvankelijk moest je voor zo’n abonnement bij kleinere diensten als Qobuz of Tidal terecht. Sinds kort is het echter helemaal mainstream geworden. Deezer kwam er eerst mee, dit voorjaar presenteerde Apple Music een lossless-optie, en Spotify zal dit binnenkort doen onder de naam ‘Spotify HiFi’. Vermoedelijk zal die laatste een duurder abonnement zijn, bij Apple Music is lossless een gratis optie.

Apple Music doet zelfs iets heel straf. Als je dat wenst, kun je bij de dienst van Apple kiezen om je muziek in hoge resolutie af te spelen. Dat kan in de Music-app op een Mac, iPhone, iPad of Android-toestel. Hier vind je de keuze ‘lossless’ of ‘lossless met hoge resolutie’. Die laatste komt nog dichter bij wat een artiest uitspookt in de studio. Bij opnames en de productie die daarop volgt, wordt muziek heel vaak digitaal opgenomen in een zeer hoge kwaliteit of resolutie. Dit laat toe om allerlei bewerkingen en effecten te doen zonder kwaliteitsverlies. Het is een beetje vergelijkbaar met foto’s bewerken: als je een kleine foto met weinig pixels vergroot, knipt en aanpast, dan eindig je vaak met een beeld dat onscherp en blokkerig is. Vertrek je van veel megapixels, dan kun je veel doen en toch nog een fraai resultaat bekomen.

Je hebt geen extra toestellen nodig om lossless-muziek te beluisteren. Zodra je hiervoor kiest bij Apple Music of (binnenkort) bij Spotify HiFi, of bij een van de andere diensten, luister je in cd-kwaliteit. Je draadloze hoofdtelefoon of speaker, of op je pc of mobiele toestel aangesloten muzieksysteem spelen het gewoon af. Misschien zet je wel de stap naar een betere hoofdtelefoon om zo nog meer van die betere kwaliteit te genieten.

Muziek in hogere resolutie beluisteren is wat complexer. Vaak ga je nog ‘iets’ extra nodig hebben, zoals een externe DAC, een toestel dat je via een USB-poort op je computer of mobiele toestel aansluit en dat je op zijn beurt verbindt met je hoofdtelefoon of muzieksysteem. Het zet die audio in hoge resolutie om in een analoog signaal dat die toestellen kunnen afspelen. Heb je een muzieksysteem of receiver met een vierkantige USB klasse B-poort? Dan sluit je jouw laptop of mobiele toestel via een USB-kabel hierop aan.

Meestal is muziek in stereo. Lees: bedoeld om te beluisteren via een hoofdtelefoon of twee speakers. Dat klinkt heel goed, maar is toch niet helemaal hetzelfde als wat je meemaakt in een concertzaal of op een festival. Daarom dat steeds meer artiesten nu ook hun muziek uitbrengen in het Dolby Atmos-formaat, dat ook wel heel veel gebruikt wordt door Hollywood en videodiensten als Netflix en Disney+. Dolby Atmos gebruikt veel aparte speakers – inclusief aan het plafond – om een realistisch 3D-geluid te creëren. Het is anders dan wat je gewoon bent van stereo, maar ook meeslepend omdat je echt een ‘optreden’ meemaakt. Dat gevoel heb je niet enkel met live muziek, maar met pop, r&b en techno.

In principe wordt Dolby Atmos-geluid afgespeeld via heel veel speakers, net zoals in de bioscoop. Je woonkamer volstouwen met negen of meer luidsprekers is echter niet zo haalbaar (al zijn er wel mensen die het doen met een AV-receiver). Dolby Atmos betekent immers dat er minstens vijf luidsprekers rond je worden geplaatst, plus twee of vier aan het plafond. Gelukkig kan de nieuwe lichting soundbars ook surround afspelen, zonder al te veel toestellen in de woonkamer.

In Hollywood is Dolby Atmos een enorm succes. En nu gaan ook meer en meer artiesten overstag voor de muzikale versie van Dolby Atmos. Misschien is dat wel omdat dankzij surround hun muziek echt klinkt zoals je die hoort in een concertzaal. Je krijgt veel meer een soort 3D-ervaring, net alsof de artiest voor je staat. Bij een optreden hoor je immers niet muziek uit twee speakers, maar komen de instrumenten vanaf verschillende plaatsen op het podium op je af. En ook de ruimte speelt een rol. Een optreden in het Sportpaleis klinkt daardoor helemaal anders dan een set in een kleine club.

Wat artiesten ook leuk vinden, is dat muziek in Dolby Atmos een live gevoel heeft zonder de nadelen van een live optreden: geroezemoes rond je, een rauwe geluidskwaliteit of instrumenten die te luid staan ten opzichte van de stem. In de studio zal de producer alle geluiden en instrumenten perfect op elkaar afstemmen. Daarvoor wordt gesofistikeerde software gebruikt waarbij elke muzikant met een klik op de muis virtueel overal rond je wordt geplaatst. Bij veel opnames spelen muzikanten elk apart hun stukjes in en wordt het gezang ook op een ander moment geregistreerd – vaak meerdere keren (takes). En toch wordt alles dankzij software samengevoegd zodat het klinkt alsof de bandleden in een keer samen een geweldige sessie speelden.

Bij opnames van live concerten wordt er trouwens wel met veel microfoons gewerkt zodat een Dolby Atmos-opname natuurlijk klinkt. Dat komt vaker voor bij klassieke muziek, maar onder andere Imagine Dragons en Metallica hebben van hun optredens indrukwekkende surroundopnames gemaakt die via Ultra HD Blu-ray beschikbaar zijn. Heel wat hedendaagse artiesten gaan overstag voor Dolby Atmos. Billy Eilish, Justin Bieber, Olivia Rodrigo en The Weeknd hebben allemaal recente releases (ook) in Dolby Atmos uitgebracht. Maar het is niet allemaal gloednieuwe pop, want ook oudere muziek wordt onder handen genomen en opnieuw uitgebracht in surroundkwaliteit. Zelfs albums van Marvin Gaye of The Beatles uit de jaren zestig en zeventig kun je zo op een helemaal nieuwe manier beleven.

De grote voorvechter van muziek in Dolby Atmos-formaat is alweer Apple. Het noemt het ook Ruimtelijke Audio. In Apple Music vind je inmiddels heel veel albums die zowel in stereo- als in Dolby Atmos-kwaliteit worden aangeboden. Via de instellingen geef je aan welke versie je het liefst wilt. Je zal verrast zijn hoeveel muziek er is, zowel nieuwe releases als oud materiaal dat opnieuw onder handen is genomen. Van ‘Abbey Road’ van The Beatles tot de nieuwe van Lorde. Hoe je er naar kunt luisteren? Via je iPhone of iPad met AirPods Pro of AirPods Max, want beide zijn uitgerust met Ruimtelijke Audio. Via je eigen surroundsysteem of soundbar kan ook, maar dan moet je een Apple-laptop met een USB-C-naar-HDMI-kabel op het audiotoestel aansluiten. Eenvoudiger is werken met een Apple TV 4K.

Heb je een Ultra HD Blu-ray-speler of een Xbox-console in huis? Dan kun je ook muziek in Dolby Atmos-formaat op schijfjes vinden. Het aanbod is wat beperkter, maar er zitten machtige opnames bij, zoals John Williams die zijn bekendste filmhits speelt met Het Filharmonisch Orkest van Wenen. Ook de minder bekende dienst Tidal – eigendom van Jay-Z – biedt veel muziek in Dolby Atmos. Als je een recente tv bezit van LG, Samsung of met Android TV (Philips en Sony) kun je Dolby Atmos-muziek rechtstreeks op je scherm selecteren en afspelen. Uiteraard heb je wel een soundbar nodig om de muziek echt driedimensionaal te beleven.